امام چه قبل و چه
بعد از انقلاب اسلامی برای دانشگاه اهمیت ویژه ای قایل بودند و اعتقاد
داشتند: «ترقی مملکت به دانشگاه است» . ایشان معتقد بودند رژیم پهلوی باعث
شده بود دانشگاهها پیشرفت نکنند، لذا میفرمودند: «اینها دانشگاهها را با
هر قدرتی که داشتند عقب نگه میداشتند، نمیگذاشتند که اساتید ما، درست
بچههای ما را تعلیم کنند این هم برای این بود که میدیدند اگر چنانچه
دانشگاه بطور صحیح عمل کند، مستقل باشد، بعد که این جوانها که از دانشگاه
بیرون بیایند ضد استعمار بیرون میآیند».
چنانچه ملاحظه میشود در
اندیشهی امام، دانشگاه نقشی اساسی را در دادن فکر سیاسی ـ اجتماعی به
دانشجو دارا میباشد، از این رو میفرمودند: «نقش دانشگاهها در هر کشوری
ساختن انسان است. ممکن است از دانشگاه انسان خارج بشود که یک کشور را نجات
بدهد و ممکن است که یک انسان درست بشود که کشور را به هلاکت بکشاند».
از
نظر حضرت امام، اساتید دانشگاه ضمن انجام وظایف استادی میتوانند در تربیت
دانشجویان نقش مؤثری ایفا نمایند. ایشان میفرمایند: «ما اساتید دانشگاهی
را میخواهیم که آن اساتید بتوانند مغزهای جوانهای ما را مستقل بار
بیاورند.» ایشان همچنین خطاب به اساتید دانشگاهها میفرمایند: «اساتید
دانشگاه اگر واقعاً علاقهمندند که این کشور دوباره برنگردد به اوضاع سابق،
باید مواظب باشند. دانشگاهی ها، اساتید مواظب خودشان باشند، در تربیت و
مواظب بچه ها و جو آنها باشند در کارهایی که میکنند».

دانشجو و سیاست
نقش سیاسی دانشجو در کلام امام به دو بخش قبل و بعد
از انقلاب تقسیم میشود. امام خمینی در قبل از انقلاب اسلامی نقش دانشجویان
را در تحولات سیاسی، اساسیترین نقشها میداند. مبارزه علیه نظام حاکم و
تلاش برای پیشبرد نهضت و تحول و کمک به مردم در ایجاد تحول، از جمله
نقشهایی است که امام برای دانشجویان قائل بود. ایشان همچنین نقش سیاسی
دانشجو را در مصادیقی همچون افشای نقشههای استعمار و دشمنان که در خارج از
کشور از رژیم سلطه حمایت میکردند و با ایجاد تحوّل، ضدیت و مخالفت
میکردند، مهم میدانستند و میفرمودند:
«دانشجویان با استبداد مخالفند،
با حکومتهای دست نشانده و استعماری مخالفند، با قلدری و غارت اموال عمومی
مخالفند، با حرام خواری و دروغپردازی مخالفند». ایشان همچنین در مخالفت با
طرح کاپیتولاسیون، خطاب به دانشجویان فرمودند: «بر جوانان دانشگاهی است که
با طراوت با این طرح مفتضح مخالفت کنند، با آرامش و با شعارهای حساس،
مخالفت دانشگاه را به ملتهای دنیا برسانند».
حضرت امام پس از انقلاب
اسلامی همواره از دانشجویان میخواست در صحنههای سیاسی از جمله انتخابات و
دیگر فعالیتهای سیاسی به عنوان یک قشر تأثیر گذار حضور فعال داشته باشند.
ایشان در سخنانی از اینکه دانشجویان از سیاست کناره بگیرند، اظهار ناراحتی
نموده و فرمودند: «در دانشگاه بعضی از اشخاص رفتهاند و گفتهاند که دخالت
در انتخابات، دخالت در سیاست است و این حق مجتهدین است. تا حالا میگفتند
که مجتهدین در سیاست نباید دخالت کنند، این منافی با حق مجتهدین است، آنجا
شکست خورده اند، حالا عکسش را دارند میگویند، این هم روی همین زمینه است.
اینکه میگویند انتخابات از امور سیاسی است و امور سیاست هم حق مجتهدین است
هر دویش غلط است. انتخابات سرنوشت یک ملت را دارد تعیین میکند، انتخابات
به فرض اینکه سیاسی باشد و هست، سرنوشت همه ملت را تعیین میکند یک دانشجوی
جوان هم باید در سرنوشت خودش دخالت کند».
امام پس از پیروزی انقلاب،
دانشجویان را مسؤل نگهبانی از انقلاب اسلامی میدانستند و همواره به
دانشجویان سفارش میکردند برای اینکه بتوانند در قلب نهضت قرار داشته باشند
و عامل حرکت نهضت باشند، نباید خود را از عموم مردم جدا کنند، زیرا در آن
صورت مردم به دانشجویان اعتماد نمیکنند.
به عبارت دیگر امام پس از
پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر نقش سیاسی، بر نقش فرهنگی و اجتماعی
دانشجویان نیز تأکید داشتند، زیرا ایشان تحول به معنای عام را فقط تحول
سیاسی نمیدانستند بلکه معتقد بودند تحول سیاسی مقدمه ای برای تحول فرهنگی
و جایگزینی ارزشهای الهی، به جای ارزشهای طاغوتی است. از این رو نقش
دانشجویان را در تغییر ارزشهای حاکم در گذشته و تبدیل آنها به آرمانها و
اعتقادات الهی بسیار اساسی می دانستند و میفرمودند: «اکنون ای جوانان عزیز
و ای دانشجویان. امروز و فرداهای امت و اسلام؛ استقلال و آزادی و به شما
عزیزان سپرده شده و مسئولیت بزرگی به عهده همه گذاشته شده است. همه ملت و
خصوصاً دانشجویان مسلمان که رهبران آینده هستند مسئول نگهبانی از این
امانت بزرگ الهی میباشند».
دانشجو و اقشار دیگر
از
دید امام خمینی دانشجو یک قشر آگاهی است که میتواند در اجتماع نقش مؤثری
ایفا نماید، اما ایشان معتقد است دانشجو برای اینکه بتواند نقش خود را
کامل نماید باید در کنار سایر اقشار اجتماعی از جمله روحانیون، بازاریان،
نظامیان و عامه مردم باشد. از مجموع 125 پیامی که حضرت امام درباره نقش
اجتماعی و سیاسی دانشجویان بیان داشته اند در 110 پیام (83 0/0) به همراهی
و همیاری دانشجو با روحانیون (حوزویان) تأکید کرده اند، در 5 پیام (5/3
0/0) به همراهی دانشجویان با بازاریان اشاره کرده اند، در 9 پیام (5/6
0/0) دانشجویان را به همراهی عامه مردم دعوت کرده و در یک پیام از آنان
خواسته با نظامیان همراهی کنند. مرور بر اندیشه های حضرت امام (ره) نشان
میدهد که امام در میان اقشار مختلف اجتماعی برای دانشجویان جایگاه ممتازی
قائل است و همواره تأکید دارد که با قشر ممتاز دیگر یعنی حوزویان در
ارتباط باشند تا بتوانند در تحولات، نقش محوری ایفا نمایند. امام معتقد
بود توطئه ای در کار بوده و هست تا روحانی و دانشجو را به جان هم
بیاندازند و با استفاد از اختلاف آنان به کشور آسیب برسانند. ایشان معتقد
بودند که دشمنان در این نقشه تا حدودی موفق شده بودند. ایشان در این رابطه
می فرمایند: «یک جایی نقشه شان گرفت و آن جدا کردن روحانیت از دانشگاهها
بود. یک روحانی حق نداشت، پیش خودمان حق نداشت از یک دانشگاهی صحبتی بکند.
دانشگاهی هم آخوند را به نظرش میآمد که یک موجود مضری است که انگلیسیها
آوردند گذاشتند اینجا.»
از این رو امام به دانشجویان توصیه میکرد در
کنار سایر اقشار اجتماعی و به ویژه روحانیون قرار گیرند زیرا ائتلاف این
دو قشر را ائتلاف هه ملت میدانستند.

نتیجه گیری
با توجه به
نظریههایی که مطرح شد و با مرور اندیشه های حضرت امام میتوان گفت که امام
به دانشجویان به عنوان یک قشر بسیار مهم نظر داشتند و معتقد بودند که اگر
دانشجویان بتوانند در دانشگاه علم و ایمان را با یکدیگر همراه سازند
میتوانند به عنوان یک قشر تحصیلکرده محور «روشنگری» اجتماعی را بدست
گیرند. به عبارت دیگر دانشجو از نظر امام عامل «روشنگری اجتماعی» است و
زمانی میتواند موفق باشد که بتواند آگاهی خود را در مسیر ارزشهای الهی
بکار گیرد و خود را از اقشار دیگر و به ویژه روحانیون جدا نسازد. میتوان
گفت بخش مهمی از اظهارات امام دربارهی دانشجویان به دانشجویان کشورهای تحت
سلطه استعمار برمی گردد و ایشان یکی از مهمترین روشنگریهای دانشجویان را
آگاه ساختن مردم از نقشههای استعماری میدانند و معتقداند دانشجویان عموماً
ضد استعمار هستند.